Krımoğlu: Beynəlxalq məhkəmədə Putinə qarşı ifadə vermək istərdim

Krım tatarlarının milli lideri, Ukrayna millət vəkili Mustafa Abdulcəmil Krımoğlu İrena Lasota ilə geniş müsahibəsində Ukraynada davam edən müharibənin başa çatması, 2014-cü ildən Rusiyanın işğalı altında olan Krımdakı vəziyyət və Ukraynanın mübarizəsindən danışıb.

Kırımoğlu, Ukraynada gündəmdə olan ümumi müharibəyə son qoymaq üçün aparılan danışıqları qiymətləndirərkən, hərbi cinayətkar Putinlə sövdələşmənin düzgün olmadığını vurğulayıb.

Krımoğlu 28 fevral 2025-ci ildə dərc olunan müsahibəsində Şərqi Avropa Demokratiya İnstitutunun prezidenti İrena Lasotanın Ukraynadakı müharibə, sülh danışıqları və Rusiyanın Ukraynaya tətbiq etməyə çalışdığı şərtlərlə bağlı suallarını cavablandırıb. O, Rusiyanın Ukraynada başlatdığı genişmiqyaslı müharibənin başlanğıcında Ukrayna prezidenti Zelenskinin, Ukrayna xalqının və dövlətinin mübarizəsinin əhəmiyyətinə diqqət çəkib. Krım tatar xalqının ümummilli lideri hərbi cinayətkar Putinlə istənilən razılaşmanın etibarsız olduğunu vurğulayıb. Millət vəkili bəyan edib ki, Krım Ukraynaya məxsusdur və onun statusunu Ukrayna müəyyən etməlidir. Milli lider işğalçı Rusiyanın törətdiyi ağır cinayətləri beynəlxalq məhkəmələrdə izah etmək istədiyini bildirib. 

Müsahibəni təqdim edirik:

-Rusiyanın Krımı işğal etməsindən 11 il, Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibəyə başlamasından isə üç il keçir. Ukraynanın iştirakı olmadan danışıqlara başlamaq barədə nə düşünürsünüz? Bunun nəticəsi nə ola bilər?

-Təbii ki, hər bir ölkənin kiminlə və hansı məsələ ilə bağlı danışıqlar aparacağını müəyyən etmək hüququ var, lakin əgər iki ölkə arasında müharibəyə son qoymaq üçün vasitəçilikdən istifadə olunursa, məntiqə görə, danışıqlarda vasitəçilərlə yanaşı, münaqişədə olan hər iki tərəf də təmsil olunmalıdır.

Lakin bir ölkə tərəfindən digər ölkəyə qarşı açıq təcavüz olarsa, bu təcavüz zamanı hücuma məruz qalan ölkənin ərazisinin bir hissəsi işğal olunubsa və açıq hərbi cinayətlər təcavüzkar tərəfindən törədilirsə, danışıqların formatı və iştirakçıların tərkibi bir qədər fərqli ola bilər. Belə hallarda hücuma məruz qalan ölkə və beynəlxalq hüquq normalarına hörmətin tərəfdarları adətən bir araya gələrək təcavüzkarın üzərinə öz şərtlərini qoyurlar. Ən azından İkinci Dünya Müharibəsi zamanı belə idi. Baxmayaraq ki, antifaşist koalisiyanın üzvlərindən biri demokratiyaya, beynəlxalq hüquqa hörməti olmayan, faşist rejimin bütün xüsusiyyətlərini daşıyan bir ölkə idi.

Ancaq indi qəribə bir şey baş verir. Hücumun qurbanına əhəmiyyətli dəstək verən bir ölkə qəfildən təcavüzkarla diplomatik və ticarət əlaqələrini normallaşdırmaq üçün danışıqlara başladı, təcavüzkarı praktiki olaraq “sülh tərəfdarı” adlandırdı və sonra qan içində olan qurban ölkəyə daha əvvəl göstərilən yardımın hesabını verdi. İşlər belə davam edərsə, təbii ki, müharibənin tezliklə bitəcəyini gözləmək əbəsdir. 

XALQIN AZADLIQ RUHU HƏLLEDİCİ ROL OYNADI

-2022-ci ilin fevralında az adam inanırdı ki, Ukrayna bu cür müqavimət göstərə və ya hücuma keçə bilər. Lakin “Davud Qolyatı utandırdı”. Bunu necə izah edirsiniz?

-2022-ci il fevralın 24-də Rusiya ordusunun Ukraynaya genişmiqyaslı işğalına başladığı gün Putinin televiziya çıxışını yaxşı xatırlayıram. O, Ukraynaya qarşı “xüsusi hərbi əməliyyata” başlandığını elan etdi, absurd və ultimatum kimi tələblərini sadaladı, sonra isə sərt ifadə ilə bildirdi ki, əgər hansısa ölkə bu “əməliyyata” müdaxilə etməyə və əngəl törətməyə cəsarət etsə, Rusiya dərhal cavab verəcək, çünki Rusiyanın hərbi kosmik qüvvələri tam döyüş hazırlığı vəziyyətində idi. Rusiya televiziyası Kiyevin üç gün ərzində, bütün ölkənin isə bir həftə ərzində nəzarət altına alınacağını proqnozlaşdırırdı. Deyirdilər ki, ukraynalılar “rus xilaskarlarını” gül-çiçəklə qarşılayacaqlar… Ukraynalılar isə onları gül-çiçəklə yox, tamam başqa şeylə qarşıladılar. Bu gün müharibənin 1101-ci günüdür və qanlı münaqişənin sonu hələ görünmür.

Burada həlledici rolu əsasən xalqın azadlıq ruhu oynayırdı. O günlərdə Kiyevdə hərbi komissarlıqların qarşısında uzun növbələr yaranmışdı.  Ordu sıralarına təkcə gənclər deyil, həm də vətənini müdafiə etmək üçün könüllü olaraq qadınlar və qocalar qoşulurdu. 

Prezidentimizin davranışı məni də yaxşı mənada təəccübləndirdi. Müttəfiqlərin Kiyevin tezliklə işğal ediləcəyi və prezidentin dərhal ölkəni tərk etməsi təklifinə o, özünəməxsus yumor hissi ilə belə cavab verdi: “Silah istəyirəm, taksi yox. Ölkəmi tərk etməyi düşünmürəm”.

Həmin günlərdə ukraynalıların öz prezidentlərinə inamı ikiqat  artdı və sosioloqların hesablamalarına görə, 78 faizə yüksəldi. O zaman verdiyi ən yaxşı qərarlardan biri də xalqa silah paylamaq idi. Bu, bir ölkə prezidentinin öz xalqına ən yüksək etimadının göstəricisi idi. Ona görə də bu gün Ukrayna xalqı dünyanın ən silahlı xalqlarından biridir.

SÜLH MÜQAVİLƏSİ BEYNƏLXALQ HÜQUQ PRİNSİPLƏRİNƏ ƏSASLANMALIDIR

– Hər müharibə dəhşətlidir və insan itkisi dəhşətlidir. Niyə Ukrayna “nəyin bahasına olursa olsun sülh” axtarmaq əvəzinə mübarizəni davam etdirir?

-Mən bir dəfə türkiyəli deputatla bu məsələni müzakirə etmişdim. O dedi: “Rusiya nəhəng və güclü nüvə dövlətidir, onsuz da onu məğlub edə bilməzsiniz. Çox adam ölür. Onların şərtlərini qəbul etmək daha yaxşı olmazdımı?” Mən də ona növbə ilə bu sualı verdim:

Yaxşı, o qüdrətli nüvə dövləti olan Rusiya Türkiyənin bir hissəsini işğal etsə, qan töküləcək və çoxlu insan həyatını itirəcəksə, bunu qəbul edərdinizmi?

Cavabında heç bir məntiqli cavab eşitmədim, sadəcə dedi: “Türkiyə ilə zor dili ilə danışmaq mümkün deyil, onun ərazisində heç kim əl uzada bilməz”. Bunu sizə ona görə deyirəm ki, kiməsə nəsihət verməzdən əvvəl o məsləhətin məqbul olub-olmadığını özünüz yoxlamalısınız.

İstənilən sülh sazişi beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslanmalıdır. Əks halda, bu sülh deyil, sadəcə olaraq yeni və bəlkə də daha qanlı müharibəyə hazırlıq üçün möhlət olacaq. Ukrayna artıq bu müharibəni bitirmək üçün öz şərtlərini qoyub, lakin bu şərtlər Putini qane etmir, ilk növbədə ona görə ki, Rusiya zəbt etdiyi Ukrayna ərazilərini əlində saxlamasına imkan vermir.

KRIMDA YERLİ XALQIN NÜMAYƏNDƏLƏRİ MİLLİ KİMLİKLƏRİNİ İTİRMƏK TƏHLÜKƏSİ İLƏ ÜZLƏŞİBLƏR

-Krım Ukrayna və beynəlxalq tənzimləmə üçün niyə bu qədər vacibdir? “Neytral zona” olsa, daha asan olmazdımı?

-Krımın statusunun necə olması məsələsinə yalnız yerli xalq və onun yerləşdiyi dövlət, yəni Ukrayna qərar verə bilər. Hərbi güc hədəsindən istifadə edən ölkələrin bu məsələdə qərar vermək hüququ yoxdur. Digər ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar yalnız tövsiyə verə bilər. Lakin bu tövsiyələr beynəlxalq hüquq normalarına, xüsusən də BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsinə zidd olmamalıdır. Bu maddədə deyilir ki, dövlətlərin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmət edilməlidir.

Ukrayna üçün təkcə Krım deyil, onun ərazisinin hər kvadratmetri önəmlidir. İşğal olunmuş əraziləri tərk etmək məcburiyyətində qalan milyonlarla qaçqına bu sualı versəniz, yəqin ki, onların hər biri məcbur qaldıqları ərazinin ilk növbədə azad edilməsinin bir çox səbəblərini deyəcəklər.

Krımın işğal altında qalması və ya işğaldan azad edilməsi məsələsi Krımın yerli əhalisi olan Krım tatarları üçün, xalqının öz mədəniyyətinə malik bənzərsiz bir millət olaraq varlığını davam etdirib-etməyəcəyi məsələsidir. Bu, xalqın tədricən yer üzündən yox olub-olmayacağı məsələsidir. Krım tatarlarının nəyin bahasına olursa-olsun öz vətənlərində qalmaq istəyir. Onlar işğalçıların daimi təzyiqi altındadırlar. Onlar rus ordusunda öz ölkələrinə qarşı döyüşmək üçün məcburi səfərbər edilirlər. Heç bir demokratik azadlıqların olmaması, hər kəsin total nəzarətdə saxlanılması şəraitində yaşayırlar. Valideynlər övladlarının gələcəyindən çox narahatdırlar. 

Vəziyyət onların bir çoxunu Stalin sürgünü və 1944-cü il soyqırımından sonra yenidən vətənlərini tərk etməyə məcbur edir. Halbuki onlar Krıma qayıtmaq hüququ uğrunda sovet rejimi altında yarım əsrə yaxın mübarizə aparmışdılar.

Krım tatar əhalisinin təxminən 10 faizini təşkil edən 30 minə yaxın Krım tatarı yarımadanı tərk etmək məcburiyyətində qalıb və bu proses davam edir. İşğalçıların çılğın ruslaşdırma siyasəti ucbatından Krımda qalan yerli əhalinin nümayəndələri daim öz milli kimliklərini itirmək təhlükəsi ilə üzləşirlər.

İşğaldan sonra Krım güclü hərbi bazaya və ya işğalçıların dediyi kimi, “batmaz aviadaşıyıcıya” çevrildi. Krımdan Ukrayna materikinə davamlı olaraq artilleriya və raket zərbələri endirilir, silah və texnika yarımadaya daha çox qeyri-qanuni tikilmiş Kerç körpüsü vasitəsilə çatdırılır ki, bu da məhv edilməli olan prioritet hədəflərdən biridir. Rusiyanın Krım üzərində nəzarəti azad dəniz naviqasiyasına mane olur və təkcə Ukrayna üçün deyil, bütün Qara dəniz dövlətləri, o cümlədən üç NATO üzvü üçün daimi təhlükə yaradır. Krımın işğalından sonra Azov dənizi demək olar ki, Rusiyanın “daxili gölü”nə çevrilib. Qara dənizdə hələ belə bir şeyin baş verməməsinin əsas səbəbi Qara dəniz ölkələrindən üçünün NATO üzvü olmasıdır.

PUTİNİN ZELENSKİNİN LEGİTİM OLMAMASINDAN DANIŞMASI GÜLMƏLİDİR

-ABŞ prezidenti deyib ki, Ukrayna “heç vaxt bu müharibəyə başlamamalı idi”; Ruslar Ukrayna ərazisinə kimin yerləşdirilə biləcəyi və ola bilməyəcəyi ilə bağlı öz şərtlərini qoyur və Ukraynada seçkilərin öz şərtləri ilə keçirilməsini tələb edir. Belə bir vəziyyətlə qarşılaşan nə oldu?

-Belə təəssürat yaradır ki, ABŞ prezidenti hansısa informasiya vakumundadır və ya sadəcə olaraq Rusiya təbliğatını dinləyir. Belə bir təəssürat yaranır ki, biz Rusiyaya hücum etmişik və onun ərazisini işğal etmişik, halbuki vəziyyət tam əksinədir.

Sanki Rusiya hərbi təyyarələri və vertolyotları, tankları və 150 ​​minə yaxın rus əsgəri dünyanın “ən düzgün rus nizamını” qurmaq və bu nizama qarşı çıxan hər kəsi öldürmək üçün 2022-ci il fevralın 24-də dinc şəkildə Ukrayna ərazisinə soxulmayıb.  Sanki ukraynalılar onları atəşə tutmağa başlayıblar. Bəzi siyasətçilər öz simpatiya və antipatiya hisslərindən asılı olaraq hadisələri fərqli şərh etməyə meyllidirlər, lakin bu qədər də absurd olmaz.

Təbii ki, demokratiyanın əsas prinsipi odur ki, ölkədə bütün hakimiyyət strukturları, o cümlədən prezident seçilir. 2019-cu ilin aprelində ölkəmizdə prezident seçkiləri keçirildi və 2024-cü ilin aprelində yeni seçkilər keçirilməli idi. Lakin azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi üçün müvafiq şərait lazımdır. Bu şərtlər yerinə yetirilmədikcə istənilən seçki qanunsuz sayılır. Açıq müharibə şəraitində, ölkənin demək olar ki, hər yerində bombardmanlar və hava hücumları həyata keçirilərkən, təsəvvür etmək belə mümkün deyil ki, ədalətli seçkilər üçün tələb olunan bütün şərtlər yerinə yetirilsin.

Seçki kampaniyası, məlum olduğu kimi, bütün vətəndaşların öz namizədlərini və siyasi partiyalarını müdafiə etmək üçün toplantılar və mitinqlər təşkil etmək hüququnu ehtiva edir. İndi gəlin raket hücumlarının hədəfinə çevrilə biləcək on minlərlə insanın mitinqlərini təsəvvür edək.  Biz rusların hücum üsullarını çox yaxşı bilirik, xüsusən də böyük insan qruplarını hədəfə alırlar. Seçkilərdə iştirak etmək imkanından məhrum olacaq milyonlarla qaçqın, əsgər və hərbi həkimi, eləcə də müharibə dövründə praktiki olaraq həll edilməyən digər problemləri demirik… Bundan əlavə, Ukrayna qanunvericiliyi müharibə zamanı hər hansı kütləvi tədbir və seçkiləri qadağan edir.

Nəzəri cəhətdən, təbii ki, Ukrayna Parlamenti (Ali Rada) bu qadağaları aradan qaldıran qanun qəbul etməyə cəhd edə bilərdi, lakin bunun uğurlu olacağı ehtimalı azdır. Çünki Ukraynadakı bütün siyasi qüvvələr, o cümlədən prezidentə ən çox müxalif olanlar da müharibə bitməmiş seçkilərin keçirilməsinin qəti əleyhinədirlər. Bundan başqa, qarşıdan gələn seçkilərdə prezidentliyə namizəd ola biləcək real namizədlərin demək olar ki, hamısı belə bir seçkinin keçirilməsinin əleyhinədir. 

Kimsə düşünürsə ki, kimlərinsə arzu etmədiyi Vladimir Zelenskini başqa və daha itaətkar Prezidentlə əvəzləmək asan olacaq, yanılır. 2013-2014-cü illərdə Ləyaqət İnqilabından sonra Ukraynada bunu etmək demək olar ki, mümkün deyil. Xüsusilə gülməli olan odur ki, dörddə bir əsr əvvəl hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkəsində heç vaxt vicdanlı seçkilər keçirməyən Putin Zelenskinin “qeyri-legitimliyi” və Ukraynada yeni seçkilərin keçirilməsi zərurətindən ən çox danışan şəxs olub.

Təbii ki, Ukraynada prezidentdən narazı olanlar var. Müharibədir.  Bu, insanlara böyük iztirablar gətirir, milyonlarla insan işıqsız, susuz və istiliksiz qalıb, çoxlarının həyat səviyyəsi kəskin şəkildə aşağı düşüb. Və bir çox insanlar belə vəziyyətlərdə ilk növbədə rəhbərliyi günahlandırmağa meyllidirlər. Buna görə də Zelenskinin reytinqi artıq 2022-ci ilin fevralında olduğu kimi 78 faiz deyil, ən son sosial sorğulara görə təxminən 57 faizdir, lakin 90 faiz və yuxarı reytinqlər yalnız Hitler, Stalin, Səddam Hüseyn və ya Putin kimi insanlarda olur.

BEYNƏLXALQ MƏHKƏMƏLƏRƏ ŞAHİD OLMAQ İSTƏYİRƏM

-Gec-tez Ukrayna rəsmiləri Putinlə üz-üzə görüşməli və bəzi razılaşmalar üzrə danışıqlar aparmalı olacaqlar. Belə bir komitənin üzvü olmaq istərdinizmi?

-Əslində yüz minlərlə insanın, o cümlədən uşaqların ölümünə, milyonlarla insanın şikəst olmasına, trilyonlarla dollarla ölçülən nəhəng maddi ziyana səbəb olan, milyonlarla insanın qaçqın vəziyyətinə salınmasına səbəb olan cinayətkar rejimlə hər hansı “sövdələşmə”dən danışmaq düzgün deyil.

Mən Putinin başçılıq etdiyi hərbi cinayətkarlara qarşı beynəlxalq məhkəmədə şahid qismində iştirak etmək və heç olmasa onların işğal olunmuş vətənim Krımda törətdikləri cinayətlərdən danışmaq istərdim. İnsanların oğurlanması, qətlə yetirilməsi, vətənlərinin işğalına qarşı çıxanlara qarşı insanlığa sığmayan işgəncələr, yerli xalqların öz yurd-yuvalarından didərgin salınaraq onların yerinə Rusiya vətəndaşları gətirilməsindən və digər cinayətlərdən danışmaq istərdim.

Krım Xəbər Agentliyi

Tərcumə: Mustafa Hacıbəyli