Heydər Əliyevin yüz illiyinə. Yubiley essesi

Müəllif: Oleq Tulyakov, Ukraynanın Sumı Regional Hərbi Administrasiyasının İctimai Şurasının sədri, təhsil üzrə fəlsəfə doktoru, Sumi Dövlət Universitetinin dosenti.

Sadəcə mənim xəyalımdır
Əvvəlki kimi bunun heç bir sərhədi yoxdur…
Nəbi Xəzri

Şəxsən mənim üçün bugünkü 1 May bayramına bu yazını yazmamışdan əvvəl hisslərimi heç kimlə bölüşməyə cəsarət etmədiyim üçün “öz içimdə” qeyd etdiyim bir tarix daxildir. Bununla belə, yüzillik yubileyin enerjisi mənə uşaqlıqdan yaxından izlədiyim bu insan haqqında nə düşündüyümü ilk dəfə insanlara bildirmək əzmi verdi. Əminəm ki, onun irsi beynəlxalq miqyasda ümumbəşəri bilik statusuna malikdir ki, bu da zamandan asılı olmayaraq, müasir insan cəmiyyətlərinin nəcib inkişafı istiqamətində yeni nəsillər tərəfindən istifadə edilə bilər.

Uşaqlıqdan Azərbaycan mənə Müslüm Maqomayevin mahnıları, Nəbi Həzrinin şeirləri və Kiyev “Dinamo”suna azarkeşlik etdiyim qədər azarkeşlik etdiyim “Neftçi” futbol klubunun oyunları ilə yaxın olub. Lakin 2023-cü il mayın 10-da yüz illiyi qeyd olunacaq Heydər Əliyevin obrazı, həyatı və düşüncələri ən böyük təsir bağışladı. Bu insan müasir Azərbaycanın, gələcəyə inamla baxan qüdrətli dövlətin memarı oldu.

1939-cu ildə Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunu, 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdir. Mən həm də ibtidai tarix müəllimiyəm. Beləliklə, bunun əvəzsiz “təhsil kokteyli” olduğunu söyləməyə əsasımız var, burada səbəb-nəticə əlaqələri və cəmiyyətin inkişafının ümumi məntiqi insanlarla ünsiyyət qurmaq bacarığı ilə sıx birləşir. Qapının açarı sizdədir və onu açdıqdan sonra tarix yarada bilərsiniz, çünki insanlar sizi izləyir.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Nazim İbrahimov Heydər Əliyev haqqında deyir: “O, həmişə respublikada görülən işlərin önündə olub. O, xalqa çox yaxın olub. Beləliklə, xalq olub, xalqın içindən çıxıb. Xalq.” Ə.Əliyev ictimaiyyətlə işində onların vətəndaş mövqeyinə arxalanırdı ki, bu da onun səmimi marağı və iştirakını göstərirdi. Bunun nəticəsidir ki, hər bir azərbaycanlı özünü bir ailə üzvü, hüquq və imkan baxımından bərabər hiss etdi. Əliyev özünü böyük Azərbaycan xalqının bir parçası kimi hiss edən azad fikirli insanlar dövləti yaratdı.

Tez-tez iş maşınından düşüb insanların evlərinə girər, süfrə arxasında əyləşər, təndir çörəyi yeyər, sərbəst söhbət edərdi. İnsanlar da Əliyevə inanır, onunla ünsiyyətdə olduqları hər anı dəyərləndirirdilər. Üzündə daimi təbəssümlə küçədə insanlarla danışırdı. O, eyni zamanda danışırdı, mühazirə oxumur. Əliyev gündəlik həyatında son dərəcə təvazökar idi. Onun işgüzar səfərlər üçün “atlısı” səhərlər gimnastika və üzgüçülük üçün şərait yaratmaq olub və o, həmkarları ilə masa arxasında əyləşməyə üstünlük verib.
Bu, xalqın liderə məhəbbətinin və liderin arxasında duran milli hərəkatın unikal təcəssümü idi.

Məhz bu keyfiyyət – dərin bilik, təcrübə və təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə yanaşı insanlara rəhbərlik etmək bacarığı Heydər Əliyevin yüksək vəzifələrdə uğur qazanmasının əsas şərti idi.

1969-cu ildə Heydər Əliyev Azərbaycanın lideri oldu. O vaxta qədər Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Vəli Axundovun dövründə Azərbaycanı korrupsiya toru bürümüşdü. İqtisadiyyat sarsıldı və parçalandı, mərkəzi hökumət zəiflədi və təsirsiz oldu. Məhz bu dövrdə dövlət təhlükəsizliyi sistemində artıq təcrübəsi olan Heydər Əliyev respublikanın rəhbəri oldu. Azərbaycanda “Axundov özəlləşdirilməsi” işdən çıxarılmalar, istintaqlar, həbslər və məhkəmə hökmləri ilə dayandırılıb. “Azərbaycan Partiyasının Mərkəzi Komitəsi rüşvət almır” – deyən Əliyev vəzifəyə gələndən üç il sonra.

Ancaq real irəliləyiş, real sıçrayış, görünən irəliləyiş təkcə təzyiqlə əldə edilə bilməz. Bunun üçün yeni, mənalı və ümidverici nəsə təklif etmək lazımdır. Siz bütün cəmiyyətə müraciət edəcək gələcək modeli təqdim etməlisiniz. Əliyev anladı ki, belə bir modelin yaradılması və həyata keçirilməsi özünü vətəndaş kimi hiss edən azad insanların əlindədir.

Və belə bir model yarandı və intensiv iqtisadi inkişaf şəklində görünməyə başladı. Xüsusilə, 1970-1980-ci illərdə üzüm istehsalı on dəfə artaraq ildə 200 min tondan 2 milyon tona çatmışdır.

Azərbaycan sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatı, sənayesi və kənd təsərrüfatı, qabaqcıl texnologiyaları, yaradılmış müəssisələri, pambıqçılıq, çay və tütün istehsalının misilsiz artımı ilə SSRİ-nin ən çiçəklənən respublikalarından birinə çevrilmişdir. Xüsusilə bütün dünyada istifadə olunan üzən qazma qurğularının alınması və Xəzər dənizində yeni neft yataqlarının kəşfi ilə neft sənayesində əsl sıçrayış baş verdi. Əvvəldə qeyd etdiyimiz bəşəri qayğı özünü böyük yaşayış massivlərinin intensiv tikintisi ilə büruzə verdi. Zəif tikinti bünövrəsi ev tikintisi qurğuları quraşdırılmaqla geniş şəkildə təmir edilmişdir.

Heydər Əliyevin SSRİ-nin totalitar şəraitində Azərbaycanı milli dövlət kimi inkişaf etdirməsi xüsusilə təqdirəlayiqdir. Buna yaradıcı insanları dəstəkləmək və yaradıcılığı sistemli şəkildə inkişaf etdirməklə nail olunub. O cümlədən, memarlıq abidələrinin bərpası, şair, bəstəkar və yazıçıların ev-muzeylərinin açılması, mədəniyyət ocaqlarının yaradılması kampaniyası aparılıb. Azərbaycan klassiklərinin yubileyləri bütün ittifaq səviyyəsində qeyd olunur, kitabları çap olunur, milli ruhda əsərləri çap olunurdu. Əliyev teatrın premyeralarında olub, tamaşadan sonra aktyorlara baş çəkib, həm əsər, həm də tamaşa haqqında yüksək səviyyədə müzakirələr aparıb.

1978-ci il Azərbaycan Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin milli dil statusunu nəzərdə tutan müddəanın daxil edilməsi əsl qəhrəmanlıq addımı oldu. Digər sovet respublikalarında belə olmadığından SSRİ-nin yuxarı rəhbərliyi buna etiraz edirdi.

Obyektiv olaraq Əliyev ayrıca milli ordu yarada bilməsə də, SSRİ ordusunda Azərbaycan zabitlərindən ibarət parlaq kadr yaratdı. Azərbaycanlıların əlverişli şəraitdə hərbi təhsil müəssisələrinə qəbulunu təmin etmiş, Cəmşid adına Naxçıvan Hərbi Liseyinə şəxsən dəstək olmuşdur. Xüsusilə, orta məktəb şagirdlərinin yemək pulunu bir rubldan üç rubla qədər artırdı.
Bu fəaliyyətin nəticəsi azərbaycanlıların milli şüurunun görünməmiş şəkildə güclənməsi olub, cəmiyyətin gələcək inkişafı üçün zəmin yaradıb.

Heydər Əliyevin əldə etdiyi nailiyyətlər onun SSRİ-nin mərkəzi strukturlarında rəhbər vəzifələrə təyin olunmasına səbəb oldu və o, idarəetmənin yüksək səviyyəsini təsdiqlədi: o, maşınqayırma, yüngül sənaye və nəqliyyat, mədəniyyət və təhsil sahələrini uğurla idarə etdi. O, həmçinin Məktəb İslahatı üzrə Dövlət Komissiyasına və Baykal-Amur magistral xəttinin tikintisi və abadlaşdırılması üzrə komissiyaya sədrlik edib.

Azərbaycanlılar 1993-cü ildə 98,8 faiz səslə Heydər Əliyevi prezident seçərək öz liderlərinə olan sevgi və inamını təsdiqlədilər. O dövrdə ölkədəki son dərəcə qeyri-sabit vəziyyət düzəldildi. Münaqişənin dayandırılması diqqəti iqtisadiyyatın bərpasına, xüsusən də aqrar sektorda uğurlu islahatlara və planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçidin konstitusiyaya əsaslanmasına yönəldib. Azərbaycanda neft yataqlarının işlənilməsi üçün Qərb şirkətləri ilə aparılan danışıqlar çox gözəl nəticələr verdi. 1994-cü ildə dünyanın ən böyük neft-qaz şirkətləri ilə “əsrin müqaviləsi” imzalanıb, milli iqtisadiyyatın dirçəldilməsinə yardım edilib.

Azərbaycanın inkişaf məqsədlərinə cavab verən digər beynəlxalq müqavilələr də imzalanıb. Əliyev Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün müdafiəsi üçün çox işlər görüb. Onun beynəlxalq aləmdəki nüfuzu BMT Təhlükəsizlik Şurasının Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı dörd qətnaməsinin qəbul edilməsinə kömək etdi və nəticədə beynəlxalq ictimaiyyət regionun Azərbaycan kimi tanınması ilə nəticələndi.

Bu dövrdə Heydər Əliyevin Londonda Marqaret Tetçerlə görüşü milli maraqlara sadiqliyin və onları müdafiə etməyə hazır olmağın bariz nümunəsinə çevrildi. Bildiyiniz kimi, baronessa Tetçer Əliyevlə rəsmi səhər yeməyinə gəlmişdi. Bundan əvvəl o, Ermənistan prezidenti Ter-Petrosyanla görüşüb və bu görüşdən sonra baş verən hadisələrdə rol oynayıb. Marqaret Tetçer Əliyevə dedi: “Heydər Əliyev, Qarabağda hər şeyi yüz ildə olduğu kimi qoy. Bu vəziyyətə toxunma. Qoy sənin nəvələrin, tələbələrin bu məsələni həll etsin”.

Bundan sonra Əliyev üzərində baronessa şəkli olan xalça hədiyyə etmək istəyib. “Görürsən, baronessa, – Heydər Əliyev deyirdi, – xalçada sənin portretini xalq rəssamımız Sadıkov toxunub. Azərbaycan xalqı səni necə sevir! Bir də nə dəhşətli sözlər dedin! Torpaqlarımızı vermək üçün! Təkcə Qarabağı yox, lakin onun ətrafındakı bütün bölgələr! ”

Daha sonra o, Folklend adaları və İrlandiyadakı vəziyyəti xatırladıb. Daha sonra o, tanınmış britaniyalı siyasətçinin yanında şəkil çəkdirməkdən imtina edib.
Bir dövlətin suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə belədir!

Fikrimcə, Heydər Əliyev yaradıcılığının unikallığı və qlobal əhəmiyyəti ondadır ki, o, SSRİ-nin totalitar inzibati ənənələri altında çox güclü dövlət qurmaq ideyası ətrafında mərkəzləşmiş azad vətəndaşlar cəmiyyəti qurmağa nail olmuşdur. aydın şəkildə müəyyən edilmiş milli ənənələr.

Heydər Əliyev şəxsiyyəti tarixi miqyas, möhtəşəm planlar və nəhəng nailiyyətlərdir. Və bütün bunların əsasında onun Azərbaycana, azərbaycanlılara dərin sevgisi dayanırdı. Azərbaycanı sevən və onun tərəqqisini arzulayan hər kəsin yüzillik yubileyini şərəflə qeyd edəcəyi Heydər Əliyevin əsl sirrini və əhəmiyyətini şəxsi və ictimaiyyətin bu cür harmoniyasında, böyük və kiçik birlikdəliyin bu qədər sıx vəhdətində görürəm.

Mətin İmanzadə