Boyukmillet.com Biz yanmasaq vətən yanar
Dünyanın, o cümlədən ABŞ və Avropanın iqtisadçıları bütün diqqəti son zamanlar dolların əsas valyutalara qarşı məzənnəsinin nəzərə çarpan dərəcədə bahalaşmasına yönəldib. Dolların avroya nisbətən bahalaşması sentyabrın 19-dan başlayıb və o gündən bu günə kimi dollar avroya qarşı 1,2 dollardan 1,17 dollaradək bahalaşıb.
Eyni zamanda dolların əsas dünya valyutalara qarşı səbətini əks etdirən birja indeksi 94,267 bəndədək artıb ki, bu da 10 həftəlik maksimumudur. Tək avroya qarşı dolların məzənnəsi avqustun ortalarından maksimum səviyyəsinə çatıb. Mütəxəssislər dolların bahalaşmasını əmək bazarındakı müsbət statistika ilə əlaqələndirir. Daha dəqiq desək, söhbət sentyabr ayında orta əmək haqqının miqdarının 0,5% artmasından gedir. İlk baxışdan adi statistik rəqəm olan və qısamüddətli təsiri göstərən bu fakt əslində dərin məna daşıyır. Belə ki, əmək haqqının artması Federal Ehtiyat Sisteminin pul-kredit siyasətində dəyişiklik edilməsi üçün bu günə kimi çatışmayan komponent hesab olunur. Bundan əvvəl FES üçün “təməl daşı” inflyasiya səviyyəsi idi, amma bir il ərzində başa düşülüb ki, sabit şəkildə hələlik 2%-lik inflyasiyaya nail olmaq çətin olacaq. Bu səbəbdən ritorika dəyişib və indi əsas kimi deflyasiya təhlükəsinin davamlı əsasların olmaması götürülür. Sonra daha bir vacib məqam və gözlənilən göstərici kimi əmək haqqının dinamikliyi elan edilib. İndi bu sahədə də çoxdan gözlənilən artım baş verir. Əgər avqust ayında artım cəmi 0,2% təşkil edibsə, indi, dediyimiz kimi, yarım faizə qədər artıb. Tədricən FES iqtisadiyyatda yavaş-yavaş “isinmə” təhlükəsi yarandığını nəzərə alaraq pul-kredit siyasətini sərtləşdirə bilər. Mütəxəssislər, birja analitikləri, investisiya məsləhətçiləri bir nəfər kimi gözləyirlər ki, bu ilin sonunda FES faiz dərəcələrinin qaldırılması üzrə qərar qəbul edəcək. Faktiki olaraq, belə bəyanat və proqnozlar o dərəcədə çoxdur ki, artıq hamı bunu fakt kimi qəbul edir. Nəticədə, stastik göstərici ilə yanaşı həmin gözləntilər dolların bahalaşmasına səbəb olub.
Bundan əlavə vacib məqam kimi onu qeyd etmək lazımdır ki, valyuta bazarı analitiklərinin fikrincə, digər makroiqtisadi göstəricilərin də müsbət olmasını, çoxdan gözlənilən vergi islahatlarının başlanması gözləntilərini də diqqətdən qaçırmaq olmaz. Rəqəmlər barədə hər hansısa proqnoz verməyə çətindir, amma son ayın dinamikası onu deməyə əsas verir ki, əgər artım tempi saxlansa, ilin sonuna yaxın dolların avroya qarşı məzənnəsi 1,1 dollaradək qalxa bilər. Eyni zamanda əgər həmin zaman FES faizlərin qaldırılması barədə qərar qəbul etsə, bu, dolların bahalaşmasının davamına daha bir təkan verəcək. Qeyd edək ki, FES rəhbərliyinin başçısı Janet Yellenin iştirakı ilə növbəti iclası dekabrın 12-13-də nəzərdə tutulur. Hazırda əksər analitiklər hesab edirlər ki, həmin iclasda həm faizlər qaldırılacaq, həm də ölkədə və dünyada iqtisadi vəziyyətinin şərh edən amillər vurğulanacaq və eyni zamanda gələcək planlar və gözlənilən tendensiyalar da elan ediləcək. Bütün bunlar birmənalı olaraq dolların xeyrinə işləyir.
Lakin bu, məsələnin bir tərəfidir, digər amilə də fikir vermək lazımdır. Belə ki, dollar əksər valyutalara qarşı bahalaşır və bu onu göstərir ki, səbəb və əsasları məhz ABŞ-ın özündə axtarmaq lazımdır. Lakin hesablaşma, investisiya, pərakəndə və biznes əlaqələri nəzərə alınmaqla hamını və ilk növbədə üçüncü ölkələri dollar-avro cütlüyü maraqlandırır. Və bu baxımından mütləq avrozonada baş verənləri də nəzərə almaq lazımdır, çünki hazırda avrozonada avronun dollara qarşı ucuzlaşması üçün əsaslar formalaşıb ki, nəticədə sözügedən cütlük ikitərəfli “zərbəyə” məruz qala bilər: bir tərəfdən dollar daxili səbəblərə görə bahalaşır, digər tərəfdən avro yenə də daxili səbəblərə görə ucuzlaşa bilər.
Bu əsaslar hansılardır? İlk əsas Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən həyata keçirilən yumşaq monetar siyasətinin davam etdirilməsidir. Sentyabrın əvvəlində AMB İdarə Heyətinin iclasında qəbul edilmiş qərarlar və elan edilmiş tendensiyalar deməyə əsas verir ki, yumşaq siyasət hələ də davam etdiriləcək. Belə ki, faiz dərəcələri rekord aşağı səviyyədə saxlanılıb, aktivlərin geri alınması proqramı qüvvədə qalıb və ən əsası bəyan edilib ki, hazırkı vəziyyətdə bu addımlar məqsədəuyğun hesab olunur, proqramın həcmi hətta genişləndirilə bilər. Makroiqtisadi vəziyyət hələ də o dərəcədə güclü deyil ki, monetar siyasət sərtləşdirilə bilsin. Faktiki olaraq hamıya mesaj göndərilib ki, yaxın zamanlarda siyasətin sərtləşdirilməsi barədə heç fikirləşməyə dəyməz, bu isə avronun məzənnəsinə endirici təsir edir. ÜDM, əmək bazarı, istehsal və istehlak üzrə müsbət statistika nəticəsində avronun məzənnəsi tarazlıq səviyyəsində qalaraq nəzərə çarpan dərəcədə düşmür, amma artım üçün də əsaslar yoxdur.
Bundan əlavə ciddi təsir siyasi arenadan gəlir: hər gün, hər həftə Avropanın siyasi meydanında narahat edən hadisələr baş verir. Brexitin nəticələri tədricən “emal edilir”, amma yeni problemlər yaranır ki, onların böyük hissəsi Qərb və Şərq Avropa arasında bəzi məsələlərdə ciddi fikir ayrılıqları ilə bağlıdır. Miqrasiya böhranı yalnız sakitləşib, böhranın aradan qaldırılmasından söhbət belə gedə bilməz – Yaxın Şərq, Şimali Afrika və bəzi digər regionlarda yeni müharibə dalğası yaransa, böhran yenidən alovlana bilər. Avropa İttifaqı ilə Türkiyə arasında pozitivdən çox uzaq olan münasibətlər də mənzərəyə nikbinlik əlavə etmir. Kataloniyada İspaniyadan ayrılmaq üzrə referendum da Aİ-də və avrozonada sakitliyin və sabitliyin yaranmasına xidmət etmir, əksinə olaraq burada yaranmış qeyri-müəyyənlik vəziyyəti yalnız pisləşdirir. Aİ-nin şərq sərhədlərində baş verənlər, o cümlədən Rusiya tərəfindən keçirilən hərbi təlimlər, müxtəlif təxribat xarakterli əməl və bəyanatlar Avropada siyasi-iqtisadi problemlərin və potensial təhlükələrin siyahısını yalnız genişləndirir. Bütün bunlar avrozonanın iqtisadi potensialını reallaşdırılması üçün maneələrdir.
Demək olar ki, siyasi sarsıntılar olmasaydı, Avropa artıq bir müddət əvvəl böhrandan tam çıxmış olacaq və yumşaq monetar siyasətə ehtiyac qalmayacaqdı. Buraya nisbətən kiçik amilləri də əlavə etmək olar. Məsələn, söhbət gələn ilin yanvarından Aİ ərazisində bəzi yeni maliyyə tənzimləyici aktların qüvvəyə minməsi (ilk növbədə söhbət Maliyyə alətlərinin bazarlarına dair Direktiv və Tənzimləyici Aktdan gedir) də maliyyə bazarlarında ənənəvi qeyri-müəyyənlik yaradır. Brexitlə bağlı maliyyə təşkilatlarının, investisiya şirkətlərinin, investisiyaların, maliyyə alətlərinin, kapital axınının Britaniyanı tərk edib Aİ-nin ərazisinə köçməsi prosesi ilk baxışdan fayda gətirirsə, yenə də keçid dövrünə xas olan problemlər yaradır. AMB dəfələrlə bəyan edib ki, həddən artıq güclü avro avrozonanın iqtisadiyyatına zərərlidir.
Yekun olaraq belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, siyasi, politoloji və iqtisadi şərait belədir ki, dolların bahalaşması üçün əsaslar olduğu kimi, avronun ən azı bahalaşmaması üçün də əsaslar var. Nəticədə tarazlıq yaranıb, amma bu tarazlıq davamlı və güclü deyil: tərəflərin birində hər hansı hadisə, fakt, statistik göstərici və sair ortaya gələn kimi dollar-avro cütlüyündə tarazlıq pozulur. Hazırda hər şey dolların xeyrinədir və yaxın gələcəyin nisbi iqtisadi və politoloji təhlili göstərir ki, bu tendensiya davam edəcək. (Vahab Rzayev, APA Analitik Mərkəzi)
Boyukmillet.com
